ақыр

1

(Алм.: Жам., Кег.; Талд., Гв.; Қ-орда: Сыр., Жал.; Шымк., Қызылқ.; Жамб.: Св., Шу; Қарақ.) малға шөп салатын орын, астау. А қы р ғ а шөп сал, ат жесін (Алм., Кег.). Атты а қ ы р ғ а байладым (Талд., Гв.). А қ ы р шөпті тапап баспау үшін пайдаланылады (Шымк., Қызылқ.). Бет алдыңыздағы, ұзынша қабырғада талдан тоқылған а қ ы р тұр (Б. Соқп., Біз де бал. бол., 82). Ат байлағам а қ ы р ғ а, Өзім жаттым тақырға, Ашық болдым мен саған, Қарамадың пақырға (Жамб., Св.). Сол сияқты күш көліктер бағылатын қораның ішіндегі а қ ы р л а р ы жеткілікті болғанымен, ол қораның мүлдем бір қанаты жабусыз қалған (Мерке ауд. газеті, 6.01.1942). Ат қораның әрегірек түбінде басын а қ ы р ғ а сүйеп, мүлгіп тұрған торы төбел бірақ былқ етпес еді (Ә. Нұрп., Сең, 24). Бұл кезде шалықтаған сен ақсұңқар, Түсерсің, жайған торға бір күн барып. Әрқашан арғымақпен а қ ы рл а с бол, Жабыны не қыласың қарны жарық (Кете Жүсіп, Өлең., 34). [Әзірбайжанша ахур (Азерб.-рус. сл., I, 1962, 166); қырғ. ақыр (К. Юд., КРС, 42); түрікм. ақыр (Рус.-туркм. сл., 1956, 874); түр. аһыр ат қора, сарай (Тур.-рус. сл., 1977, 33); ұйғ. оқур атқа шөп салатын орын (Уйг.-рус. сл., 1961, 144); өзб. охур (Узб.-рус. сл., 1959, 310). Ертедегі түркі ескерткіштерінде ахур ат қора, сарай (А. Курыш., ИЛТАС, 88); ақур (ДТС, 49). Парсы тілінде ахор ат қора ішіндегі атқа жем салатын орын (Пер.-рус. сл., I, 1983); ар. ахур ат қора (Ар.-рус. сл., I, 1970, 31). Осы деректер бойынша сөз төркіні – араб, парсы тілдерінен деп ойлаймыз]

2

(Қост., Жанг.) қыстыгүні қардан жасалған қораның ық жағындағы қар түсіртпей тазалап тұратын алаң. Біздің шана а қ ы рд а тұр, сол жерден жегерсің (Қост., Жанг.)

3

(Түрікм.: Красн., Жеб., Небид., Ашх.) әйкел (қ.) мен астауды жалғастыратын, тастан немесе ағаштан ойып жасалған құдық жабдығы. Асылы, а қ ы р д ы тастан қашап жасаған мақұл (Түрікм., Красн.). [Түрікменше ахыр малды жемдеуге арналған астау (Туркм.-рус. сл., 1940); өзб. охур малға жем беретін ыдыс (Узб.-рус. сл., 1959); қарақ. ақыр малға жем беретін ыдыс (Карак.-рус. сл., 1958)]

4

(Ақт., Жұр.; Көкш., Қ-ту) кірпіш құю үшін қазылған жер. А қ ы р дайын болса, жұмысқа кірісейік (Көкш., Қ-ту)

5

(Қар., Шет) қырман, қырман орны. Бір-екі жігіт а қ ы р қыршып жатыр (Қар., Шет)