ақтық

1

(Түрікм.: Ашх., Таш.; Қарақ.) немере. А қ т ы қ т а н туған балам да ер жетіп қалды (Түрікм., Таш.). Нөкістегі оқып жүрген а қ т ы ғ ы м д ы сағындым (Қарақ.). [Түрікменше агтик (Рус.-туркм. сл., 1956, 73); қарақ. ақлық (Рус.-карак. сл., 1967); түр. аһфат немере; ұрпақтар (Тур.-рус. сл., 1977, 33), сары ұйғ. аты немере; кішкентай (С. Мал., ЯЖУ, 19). Өткен ғасырдағы сөздіктерде: ақтуқ немере (Л. Буд., Срав... Ы, 68); ақтық немере (В. Рад., Опыт..., I, 119). Ертедегі түркі жазба ескерткіштерінде: ағдуқ бөгде, бөтен (таныс емес) (М. Қашқ., I, 125); ахтық немере (А. Бор., Бадаи..., 1961, 39); аты немере (ДТС, 67). Монғол тілдерінде монғ. ач (Монғ.-қаз. сөз., 1954, 29); қалм. ач (Рус.-калм. сл., 1964, 71); бурят. аша (Ц. Буд., Лекс. бур. диал., 94). Осы көрсетілген тұлғалар монғол тобындағы тілдерде «немере» мағынасында қолданылады]

2

(Қост., Жанг.) кездеменің бір түрі, болатнай. Әйелдер бастарына а қ т ы қт а н жаулық салады (Қост., Жанг.)

3

(Жамб.: Мер., Шу) дәнді егіске арналған жер

4

(Ақт.: Шалқ., Ырғ.; Сем.: Шұб., Ақс., Көкп., Ұрж.; Шығ.Қаз., Ұлан) қалың болып өскен қуаң шөп. Сарқұдықтың түбі а қ т ы қ қой, бұзауға жаман болмас деп ойлаймын (Ақт., Шалқ.). Біздің жақта а қ т ы қ биыл бітік болды (Сем., Ұрж.). Бүгін а қ т ы қт ы шауып жатқан көрінеді (Шығ.Қаз., Ұлан)

5

(Гур., Маңғ.) мүрит жолын ұстаушы. Мен Бекет әулиенің а қ т ы ғ ы м ы н (Гур., Маңғ.)

6

(Орал: Жән., Орда, Шыңғ.; Сем.: Абай, Шұб.) соңғы. Енді жоқ, осы алғаның а қт ы ғы (Орал, Жән.). Көрсетілген колхоздардың председательдеріне а қ т ы қ ескертіп..., осы көрсетілген сүрекке тұқым айырбастау жұмысын бітірмесе... қатаң шара қолданылатыны а қ т ы қ рет ескертілсін («Ком.», 11.01.1938). Жұмысы нашар болғандықтан оған ақтық сөгіс берілді (Сем., Абай). [Қырғызша актык (К. Юд., КРС, 40); қалм. отхн (Рус.-калм. сл., 1964, 508)]

7

(Гур., Есб.) ақыры; түгелдей. 9 айдың ішінде мал сойған 12 адамның қылмыстық ісі а қ т ы қ бітіп, халық сотына берілген болатын («Соц. мал шар.», 20.10.1940, №95)