әке 1

1. (Шығ.Қаз.: Ұлан, Тарб., Ү-Н.; Тау., Қош.; Монғ.; ҚХР; Алм.: Шел., Кег.; Талд., Гв.; Сем.: Ұрж., Мақ., Көкп., Ақс.; Жамб.: Тал., Шу, Жуа.) қарағым, шырағым. Бері кел, ә к е, қымыз іш! (Сем., Мақ.). Ә к е-а у, қайдан жүрсің түнделетіп (Сем., Ұрж.). О, ә к е-а у, мына қыз қайтеді (Сем., Ақс.). Ә к е-а у, саған не жазығым бар (Монғ.). Ә к е м-а у, аяғыңды ауыртып аларсың, жүр (Шығ.Қаз., Ұлан). Ә к е м, үйге жүр, мұздап қаласың! (Алм., Шел.). Қожа, Қожатай, ә к е м-а у, сен бүгін сабағыңа бармаушы ма еді? (Б. Соқ., Біз де бал. бол., 229). [Өзбекше ака; ұйғ. ука, көне түркіде осы мағынада (Ж. Дос., ҚТЖЕ)]. 2. (ҚХР) таңдану, таңырқау сияқты көңіл-күйді білдіретін сөз. Ә к е-а у өзің иттен қорыққан мысық жауырынданып отырып, құмалақ салған бақсыдай санап отырсаң, қайтіп жұмыс өнеді (Қ. Қозыбай.). Ә к е-а у, өзің атбаның үстінде қонағасы бергелі отырған тәуір жігітсің ғой (Ж. Сәмит.). Мақтаның ортасындағы аршылмағандарын Қалимашқа көрсетіп: – ә к е-а у, тіпті сол бойы міне, аршылған жоқ, – деді (Қ. Қозыбай.). – Қойшы, ә к е м, тіпті, – деді мына жақтан, әйелдер ішінен бір дауыс, – қойнындағы әйелін танымайтын не бопты, адам сене ме бұларыңа? (Ж. Сәмит.)