әйдік

1

(Ақт.: Ырғ., Қараб.; Рес., Орын.; Қ-орда: Қарм., Арал, Сыр.; Қост.: Об., Жанг., Фед.; Жезқ., Ұлы.; Көкш., Чкал.; Қарақ., Тақт.) үлкен, зор. Қопаның ішінде бір ә й д і к өгіз жүр (Ақт., Ырғ.). Ол да бір ә й д і к ақын екен (Рес., Орын.). Ол ә й д і к жігіт. Татыр бір ә й д і к көл. Тосынның екі жағы ә й д і к құм (Қост., Жанг.). Ә й д і к хат жазуға айналды («Ү-Н. кол. үшін», 1939, №24). Комплекстегі саңғыраған ә й д і к сарай – спорт клубы. Жайсаң жастардың ескерткіш тартуы емей немене? (С. Байж., «Жұлдыз», 1986, №11, 32). Ол – баланы ә й д і к көк есекке мінгізіп, отты жерге қой жаю үшін Байсеркеге жіберді (Қ. Әбд., Әңгім., 34). Айырып аларсыңдар, ақылдылар, Бұл айтқан бүркітімнің міні болса. Басы - ә й д і к, жуан – балтыр, қалың топшы, Тырнақтың қызыл жирен көгі болса. Мұндай құс кез боп қалса, керегінде, Ет берер иесінің ебі болса (Кете Жүсіп, Өлең., 27). Ә. Нұрмағамбетов оны монғол, қалмақ тілдерінен ауысқан деп қарайды. Сөз түбірі монғ. их («ұлы» мағынасында, оған дэх қосылып, их-дэх («молаю, кеңею» мағынасында) тұлғасы шыққан. «Ихдэх» (монғ.) > алдр ик (қалм.) > айдр ик > айд (р) ик > айдик- > әйдік. Түркі тілдеріндегі дыбыс заңдылығына байланысты л әйдік й сәйкестігі мен р дыбысының түсірілуі еске алынды (Ә. Нұрм., Жерг. тіл ерекш. төрк.). қ. нән.

2

(Қост.: Об., Торғ.) өте, аса. Басқарманың аты ә й д і к жүйрік (Қост., Об.)