салма

1

1. (Гур.: Маңғ., Шевч.; Қ-орда, Арал; Түрікм.: Таш., Көнеүр.; Қарақ.) егін араларына су жіберетін кішкене арық. С а л м ад а н су жүріп жатыр екен (Гур., Шевч.). Су ағатын с а л м а л а р м е н аудандарды оңдау жұмысына кірісу ертелік етпейді (Гур., Маңғ.). Сарқыт жарнадан 50 метрдей жерде с а л м а жасады Қ-орда., Арал). Мен қазір с а л м а н ы ң суын тоқтаттым (Қарақ.). 2. (Ақт., Ырғ.) шығырдың егінге су жіберетін арнасы, арық. С а лм а судан биік, әрі қалың соғылса, су еш жаққа ақпай, тура егіске барады (Ақт., Ырғ.)

2

(Ақт., Ойыл; Көкш., Қ-ту) қасқырға құратын қақпан шынжырына байлайтын ауыр зат. Қасқырға түскен қақпанды жұлып кетіп, с а л м а с ы м е н сүйретіп, 30 метрдей жерге барып жатыпты (Ақт., Ойыл). Қасқырға қақпан құрғанда мен қазық қақпай, с а л м а м е н тастаймын (Көкш., Қ-ту)

3

Қ-орда., Арал) сиырда болатын ауру түрі. С а л м а болған сиыр оттамайды, жүдейді, аздап аузынан сілекей ағады Қ-орда., Арал)

4

1. (Қ-орда: Сыр., Жал.; Орал: Чап., Жән.; Көкш., Чкал.; Қост.; Гур.; Рес., Орын.) кеспе. Қонақтарға с а л м а жасап берейін Қ-орда., Жал.). С а л м а жасап беретін түйір жоқ (Орал, Жән.). Кемпір-шал қояр да қоймай дәмді етіп пісірген етті с а л м а м е н сыйлайды (Х. Есенж., Ақ Жай., 95). Тамақтың с а л м а, кеспе деген түрлері бар (Көкш., Чкал.). Қонақтар бүгін осы с а л м а ғ а риза бола тұрар (Қост., Жанг.). Сіздерде кеспе десе, бізде мұны с а л м а дейді (Гур., Есб.). Балама с а л м а жасап бер (Орын., Бөр.). 2. (Жамб., Жуа.) жұқа етіп жайып, бұрыштап кесіп қайнатып, сүзіп алып үстіне май құйып жасайтын тамақ. 3. (Сем., Абай) қуырдаққа араластырған қамыр нан. Қонақтарға с а л м а жасау керек (Сем., Абай). [Түрікше салма күріштен жасалған тамақ (Тур.-рус. сл., 1977); чув. салма қамырдан үзіп-үзіп пісірген тамақ түрі (Чув.-рус. сл., 1985)]

5

(Сем.: Абай.) жел тұрғанда үйді бастырып байлап қоятын арқан. Жел көтеріліп келеді, с а л м а қайда? (Сем., Абай)

6

1. (Шығ.Қаз.: Зайс., Күрш.) шабақ, сырғауыл, үй төбесіне салатын ағаш. Өткен жылы бұл фермасының төбесін жабуға ортада с а л м а болмай, тек колхозшылардың ортақ с а л м а л а р ы м е н жабылған болатын («Соц. майдан», 5.09.1939). Маған бір с а л м а керек болып тұр (Шығ.Қаз., Зайс.). 2. (Шығ.Қаз., Ү-Н.; Тау., Қош.) ет жаятын ағаш. Үй сыртында үлкен бір с а л м а ет жаюлы тұр екен (Шығ.Қаз., Ү-Н.). С а л м а д а бір қойдың еті ілулі тұр (Тау., Қош.). 3. (Павл., Ерт.) жуылған кірді жаю үшін көлденең орнатылған ағаш. Кірді с а л м а ғ а жаяды (Павл., Ерт.)

7

(Көкш.: Щуч., Еңб.) ауға байлайтын тас